• 15/03/2022

Sleurt de oorlog in Oekraïne ons naar de ondergang?

De Amerikaanse professor internationale betrekkingen John Mearsheimer is een alom bekend en gerespecteerd academicus. Als voorstander van de realistische school, bij ons beter bekend als Realpolitik, ziet hij internationale betrekkingen als een conflict tussen actoren die rijkdom en macht nastreven. Na de annexatie van de Krim in 2014 gaf Mearsheimer een lezing met de provocatieve titel ‘Why is Ukraine the West’s fault’. Daarin  beargumenteert hij dat Rusland een vitaal nationaal belang heeft in Oekraïne. Dat werd volgens hem bedreigd door de pogingen van het Westen om Oekraïne economisch in de EU en militair in de NAVO te brengen. Doordat het Westen Oekraïne de indruk gaf haar op te nemen in zijn structuren, neemt het een harde onderhandelingspositie in ten opzichte van Rusland. Maar het Westen zal zijn beloftes nooit hard maken. Omdat het Westen geen vitaal nationaal belang te verdedigen heeft in Oekraïne. Terwijl Rusland dat volgens hem wel heeft en dus met alle middelen, incluis de militaire, dat vitaal nationaal belang zal verdedigen. Het gevolg is dat Oekraïne vernietigd zal worden, voorspelde hij.

De Russische agressie in Oekraïne wekt veel emoties bij veel mensen op. Verbazing, woede, angst, medeleven, solidariteit. De politieke reacties zijn al even massaal en overweldigend. Het Europees Parlement bijvoorbeeld stemde voor de versnelde toetreding van Oekraïne tot de Europese Unie. Dit was geïntegreerd in een resolutie waarbij de Russische agressie veroordeeld werd. Vlaams Belang veroordeelde in niet mis te verstane bewoordingen deze agressie vanaf dag één, maar wij kunnen niet achter een toetreding staan van Oekraïne, een land dat bijvoorbeeld op een bedenkelijke plaats 122 staat (op 180) van meest corrupte landen. Hoeveel sympathie en empathie er ook is met het moedige Oekraïense volk, overhaaste emotionele beslissingen zijn meestal niet de meest verstandige. Er bestaat trouwens niet eens zoiets als versneld lidmaatschap. Bovendien is het Europees Parlement ook nog niet eens bevoegd inzake lidmaatschapsprocedures. Tenslotte werd vanaf de eerste seconde op de Europese top van regeringsleiders in Versailles al duidelijk dat dit (versneld) lidmaatschap er helemaal niet zal komen. Men maakt Oekraïne dus blaasjes wijs. Maar de EU-elite kan wel deugpronken.

Het Oekraïense leger is op papier geen partij voor het Russische. Toch zijn de meeste analisten het erover eens dat Rusland zich mispakt heeft aan deze inval. Een snelle regime change op enkele dagen is alvast gefaald. De verbetenheid waarmee het Oekraïense volk weerstand biedt, wekt bewondering. Het toont alvast aan dat nationalisme, zoals de Amerikanen in Vietnam ook al ondervonden, een ongelooflijke bron van kracht is. Westerse landen van hun kant leverden Oekraïne onmiddellijk wapens. Ze struikelden haast over mekaar om te tweeten over de types en hoeveelheden. De Europese Unie maakt honderden miljoenen vrij en transformeerde op amper enkele dagen van een vredesproject in wapenleverancier. Guy Verhofstadt molenwiekt alvast druk over de oprichting van een EU-leger om zijn toekomstige imperiale oorlogen mee te kunnen voeren. De Oekraïense premier Zelensky van zijn kant doet er, begrijpelijk vanuit zijn perspectief, alles aan om het gesuggereerde NAVO-engagement te proberen verzilveren. De NAVO moet volgens hem een no-flyzone instellen. Anders is het medeplichtig aan de dood van onschuldige Oekraïners, beweert hij. Een dergelijke no-flyzone betekent echter concreet dat de NAVO Russische vliegtuigen moet neerschieten. Dat maakt de NAVO betrokken in deze oorlog en brengt ons in rechtstreeks conflict met Rusland, iets dat men decennia met alle middelen vermeden heeft omdat we zo een nucleaire oorlog riskeren. De boodschap vanuit de USA is overduidelijk: no way. De NAVO is niet betrokken in dit conflict en wil niet betrokken worden, herhaalde secretaris-generaal Jens Stoltenberg. Ook de levering van MiG-vliegtuigen door Polen aan Oekraïne werd door de USA geblokkeerd wegens te risicovol. Rusland beschouwt die wapenleveringen als een daad van agressie en kondigt aan wapenkonvooien te zullen aanvallen. Het risico van escalatie naar oncontroleerbare niveaus is altijd mogelijk. Welke militaire steun landen bieden is dus dansen op een slap koord waarbij voorzichtigheid geboden is. Jarenlang heeft men NAVO-lidmaatschap voorgespiegeld aan Oekraïne, maar daar komt natuurlijk ook niets van in huis.

Voor Rusland is het aangekondigde EU- en NAVO-lidmaatschap een rode lijn omdat ze vinden dat dat hun vitale nationale belangen in het gevaar brengt. Heeft Mearsheimer gelijk dat deze oorlog vermeden had kunnen worden als de Westerse elites eerlijk waren geweest over dat EU- en NAVO-lidmaatschap? Een verklaring is geen rechtvaardiging voor de Russische agressie voor alle duidelijkheid. Maar dit kan wel een pad naar het stoppen van de waanzin en het bloedvergieten betekenen, zo lijkt ook Zelensky te begrijpen die stelde niet te zullen smeken om het NAVO-lidmaatschap.

Als Rusland met militaire middelen zijn politieke doelen kan afdwingen, kan het dat ook in andere landen proberen. Vandaag Oekraïne, morgen het Balticum en overmorgen Brussel? Er schorten twee dingen fundamenteel aan die veronderstelling. Ten eerste heeft Rusland niet de militaire capaciteiten om dat te doen. Ten tweede zou Rusland daarmee de NAVO aanvallen en zijn eigen gegarandeerde vernietiging uitlokken, net zoals de NAVO dat zou doen door betrokken te worden in Oekraïne. Dit terwijl Rusland geen vitale nationale belangen in één van die genoemde landen heeft. Echter, om Rusland de appetijt weg te nemen zijn agressief gedrag te herhalen, mogen ze er niet zomaar mee weggeraken. Daarom worden er wapens bij de vleet geleverd aan Oekraïne. Dat verhoogt natuurlijk ook het geweldsniveau aan Russische zijde, met alle gevolgen van dien voor de Oekraïense bevolking. De 2^de Tsjecheense oorlog in 1999, waarbij de hoofdstad Grozny letterlijk met de grond gelijk werd gemaakt, kan een inzicht geven in de bruutheid dat het Russisch leger bereid is te hanteren om haar objectieven te bereiken. De manier voor het Westen om te vechten tot de laatste Oekraïense man zonder zelf betrokken te raken, noemt Mearsheimer dat. Een pijnlijke boutade.

Ondertussen heeft de EU maximaal sancties afgekondigd die voorlopig Rusland niet tot vrede blijken aan te zetten, maar ook in onze eigen voet blijken te schieten. In de eerste plaats diplomatiek door het verlaten van elke neutraliteitspositie. Zelfs Erdogan is nu beter geplaatst om te bemiddelen voor vrede in onze Europese achtertuin. Daarnaast de economische gevolgen. Rusland en Oekraïne leveren 29% van de wereldexport inzake tarwe. Nu al zijn er voedseltekorten in Afrikaanse en Arabische landen. In 2011 veroorzaakten voedselprijzen de Arabische Lente, met als gevolg de Syrische en Libische migratiestromen naar Europa. Alle prijzen stijgen, ook bij ons. Een brood aan vijf euro en een liter brandstof aan drie euro zijn geen absurde perspectieven. Er komt een enorme inflatiegolf op ons af waarvan we zijn voorgaande mogelijk niet gezien hebben. Koopkracht verdwijnt, spaargeld smelt weg, bedrijven vallen stil, concurrentievermogen verwoest. Het Westen probeert Rusland economisch en financieel te isoleren, maar wie naar de wereldkaart kijkt, ziet dat de rest van de wereld daar helemaal niet aan meedoet. De Europese landen zijn enorm afhankelijk van internationale handel en dus van stabiliteit. Vlaanderen is de meest open economie in de EU. Verstoorde wereldhandel is desastreus voor onze welvaart. Zullen we in een vlaag van emotie en overmoed met ondoordachte sancties onszelf geïsoleerd hebben en collectief verarmd hebben, zonder iets wezenlijks betekend te hebben om deze oorlog te stoppen? Oekraïne dreigt koudweg vernietigd te worden. De Europese landen, incluis Rusland, dreigen zichzelf te marginaliseren en te ruïneren. China kijkt toe en wacht af. Dat zegt op zich al genoeg. Hoe langer deze oorlog duurt, hoe meer verliezers. Aan stoere verklaringen, wapenleveringen en economische sancties geen gebrek. Maar wat heeft de EU eigenlijk al gedaan om het bloedvergieten te stoppen?